Όταν ακούει κάποιος για Ελβετία και Ζυρίχη, οι πρώτες εικόνες που έρχονται στο μυαλό είναι: ρολόγια, οργάνωση, τράπεζες, σοκολάτες, καθαριότητα. Εκτός αυτού όμως η πόλη της Ζυρίχης αποτελεί και πολιτιστικό κέντρο με αίθουσες για όπερα, θέατρο, μουσική και πολλά μουσεία. Σημαντικά μουσεία είναι το Κούνστχαους (Kunsthaus), το Ελβετικό Εθνικό Μουσείο (Landesmuseum) και το Μουσείο Σχεδιασμού (Museum für Gestaltung). Πώς βιώνει όμως μία καλλιτέχνιδα την ζωή στην Ζυρίχη;
Η Ελένη Μυλωνά, η οποία μεταξύ άλλων δημιουργεί ειδικά μαθήματα χορού και θεατρικού παιχνιδιού για μαμάδες και παιδιά, μαθήματα σύγχρονου χορού και αυτοσχεδιασμού στο Tanzhaus της Ζυρίχης, και έχει πραγματοποιήσει παραστάσεις -παρουσιάσεις καλλιτεχνικής έρευνας, καθώς και έργα για τον δημόσιο χώρο, μας δίνει την απάντηση. Τα έργα της έχουν παρουσιαστεί σε φεστιβάλ, μπιενάλε και εκθέσεις τέχνης καθώς και σε θέατρα, γκαλερί και ερευνητικούς χώρους σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ζυρίχη, Βασιλεία, Βερολίνο, Λονδίνο και Άρνεμ.
Πώς είναι η ζωή ενός καλλιτέχνη στην Ζυρίχη;
Δύσκολη! Η ζωή του καλλιτέχνη / της καλλιτέχνιδας είναι δύσκολη ανέξαρτητα από το μέρος στο οποίο ζεί, αλλά συγκεκριμένα στη Ζυρίχη, η ζωή μίας καλλιτέχνιδας παραστατικών τεχνών είναι ακόμα πιο δύσκολη. Αυτό συμβαίνει γιατί είναι πάρα πολλοί οι καλλιτέχνες που προσπαθούν να συνδεθούν με ιδρύματα, να πάρουν επιχορηγήσεις και να δείξουν τη δουλειά τους σε μεγάλα θέατρα, το 'λόμπι' είναι αρκετά σκληρό και ο ανταγωνισμός πολύ μεγάλος. Παράλληλα, η τέχνη ως έννοια, σε μία χώρα που είναι αρκετά 'τεχνοκρατική' και που τα πάντα συνδέονται άρρηκτα με την βαριά οικονομία, έχει κι αυτή επηρρεαστεί, και αντανακλά κανόνες της αγοράς με τρόπους που (για τα δικά μου αισθητήρια) δυσκολεύουν τη δημιουργία τέχνης με βάση την έρευνα, που για μένα είναι και η πιο σημαντική μορφή της.
Σε αυτά τα 13 χρόνια που ζω στη Ζυρίχη, έχω δείξει δουλειά μου σε κάποια θέατρα και οργανισμούς και έχω συνδεθεί με χώρους και ανθρώπους ώστε να μπορώ να έχω μικρά residencies για πρόβες καθώς και κάποιους ανθρώπους που εκτιμούν το έργο μου, ώστε να μπορώ να δείχνω κομμάτια της δουλειάς μου όταν αυτό είναι εφικτό. Αυτό το θεωρώ πολύ σημαντικό, γιατί έχω καταλάβει ότι τελικά η σχέση με την τοπική κοινωνία και οι προσωπικές σχέσεις με μέρη και ανθρώπους, μπορεί να είναι ίσως και ο μοναδικός -στον αντίποδα της σχέσης με μεγάλους θεσμούς- τρόπος, προς τη βιωσιμότητα μία καλλιτέχνιδας σαν κι εμένα που την ενδιαφέρουν οι διαδικασίες, ερευνητικές και μη, καθώς και η ανάδειξη του μικρού, του προσωπικού και του άυλου, και όχι τα έργα, το θέαμα ή η επιχειρηματικότητα εμπορικότητα αυτού που κάνει.
Πώς αποφάσισες να αλλάξεις χώρα;
Στην Ελβετία ήρθαμε με τον σύντροφό μου και τον μόλις 7 μηνών γιο μας με σκοπό να μείνουμε δύο χρόνια ώστε να μετεκπαιδευτεί ο σύντροφός μου στην ψυχανάλυση. Για πολλά χρόνια ήμασταν με τη βαλίτσα έτοιμη να φύγουμε, δεν ξέραμε αν θα έχουμε δουλειά ή αντοχές για να μείνουμε άλλο, δεν ξέραμε αν είναι ο σωστός τόπος για εμάς, προσπαθήσαμε να γυρίσουμε στην Ελλάδα δύο φορές και διερευνήσαμε και την μετακόμισή μας σε άλλες χώρες. Αλλά τελικά μετά από 13 χρόνια, είμαστε ακόμα εδώ! Μάλιστα την προηγούμενη εβδομάδα, πήραμε και το χαρτί της πολιτογράφησής μας ως Ελβετοί πολίτες, μετά από τις εξετάσεις που δώσαμε, οπότε τώρα λέω στον γιο μου όταν μου κάνει πλάκα για τα γερμανικά μου: 'Αν τα γερμανικά μου είναι αρκετά καλά για το ελβετικό κράτος, εμένα αυτό μου είναι αρκετό! '.
Πώς προετοιμάστηκες /τι χρειάστηκε για να έρθεις Ελβετία;
Δεν προετοιμάστηκα καθόλου, ήμουν νέα μαμά και όλη μου η φροντίδα ήταν να βρω τρόπους κοινωνικοποίησης του γιου μου. Τα μόνα δύο πράγματα που έκανα πριν έρθω ήταν να γραφτώ σε ένα γκρουπ αγγλόφωνων μαμάδων ώστε να γνωρίσω λίγο κόσμο (καθότι δεν ήξερα λέξη γερμανικά) και να ψάξω να δω αν υπάρχει κέντρο χορού στη Ζυρίχη. Τις πρώτες 10 μέρες λοιπόν, πήγα στο Tanzhaus Zurich που είναι και το βασικό ινστιτούτο χορού της πόλης, και με το οποίο σχετίστηκα πραγματοποιώντας διάφορα πρότζεκτ, στο οποίο μέχρι και σήμερα διδάσκω τα μαθήματα σύγχρονου χορού και αυτοσχεδιασμού σε ελληνόφωνο κοινό. Από το γκρουπ των αγγλοφωνων μαμάδων έχω ακόμα τις δύο πιο παλιές μου φίλες στην Ελβετία!
Τι σου λείπει περισσότερο από την Ελλάδα;
Στοίχημα για μένα, ήταν να βρω τρόπους να μην μου λείπει η Ελλάδα. Τα πρώτα χρόνια μέχρι και πολύ πρόσφατα, δυσκολεύτηκα. Έτσι όμως, προέκυψαν τα μαθήματα χορού σε ελληνόφωνο κοινό. Και τα δύο γκρουπ των γυναικών νομίζω ότι έχουν ως κοινή αναφορά όχι μόνο τον χορό που μας φέρνει κοντά, αλλά τον κοινό τρόπο 'επικοινωνίας'. Τα μαθήματα αυτά είναι ένας τόπος συνεύρεσης και σύναντησης, μια μικρή κοινότητα που έρχεται 'κοντά' με αφορμή τον χορό. Κάπως έτσι πηρα ξανά την απόφαση να κάνω και τα μαθήματα για τις μαμάδες με παιδιά, όταν μου ζητήθηκε από μία μητέρα εδώ, παρ’όλο που τα είχα σταματήσει όταν ο γιος μου μεγάλωσε.
Με ενδιαφέρει να δημιουργήσω και να διατηρήσω αυτές τις μικρές κοινότητες γύρω από την τέχνη, τον χορό και τη μουσική και μια καλώς εννοούμενη ελληνικότητα, που σχετίζεται με τα μέρη που έχουμε από κοινού πάει, μεγαλώσει, τα έργα που έχουμε δει, το από που προερχόμαστε. Εγώ προέρχομαι από ένα σπίτι ηθοποιών (και οι δυο μου γονείς ήταν ηθοποιοί) μεγάλωσα λοιπόν μέσα στην τέχνη, στα κείμενα, στις μουσικές και στον χορό, και αυτή την εμπειρία καθώς και την μετέπειτα των σπουδών και της καλλιτεχνικής μου πορείας, είναι που με ενδιαφέρει να αναπαράγω μέσα από τα μάθηματα που κάνω εδώ. Έτσι, όταν βγαίνουμε από το μάθημα αφού έχουμε χορέψει ξέφρενα, σε ελληνικές και ξένες μουσικές για μιάμιση ώρα, και είμαστε στο Οerlikon ή εξώ από το Tanzhaus πάνω στο ποτάμι, εμείς νιώθουμε λίγο ότι βγαίνουμε στο Θησείο, ή στην Αλεξάνδρας (εγώ που είμαι απο την Αθήνα το λέω αυτό), αλλά εννοώ ότι φέρουμε όλοι και όλες μας μνήμες από τη ζωή στην Ελλάδα και την σχέση που θέλουμε να διατηρήσουμε με τον πολιτισμό, μια σχέση σύγχρονη με το 'εδώ και τώρα' αλλά και μια σχέση με αυτό που μας ειναι πολιτισμικά οικείο, καθώς και την κονωνικοποίησή μας μέσα από την τέχνη. Μέσα από τις σχέσεις που δημιουργούνται σε αυτά τα μαθήματα, αλλά και από την σχέση μου με την ελληνόφωνη θεατρική ομάδα Terrasse Ensemble με την οποία συνεργάζομαι κατά καιρούς, έχω καταφέρει λοιπόν, να μην μου λείπει τόσο πολύ η Ελλάδα πια.
Τι σου αρέσει πιο πολύ εδώ;
Με τα χρόνια αρχισα να εκτιμώ πάρα πολύ την τόσο εύκολη πρόσβαση στη φύση, την αλλαγή των εποχών (στην Αθήνα δεν την βλεπεις πια) και το ότι δεν χρειάζεται κανείς να πάει στη φύση, αφού η φύση είναι παντού μεσα στην πόλη. Η ηπιότητα που έχει η ζωή εδώ, οι διαφορετικοί ρυθμοί, η ευκολία να κυκλοφορήσεις με τα μέσα ή με ποδήλατο χωρίς να βρίζεις για την κίνηση στο κέντρο μιας μεγαλούπολης είναι σίγουρα από τα πράγματα που με τα χρόνια γίνονται όλο και πιο σημαντικά. Αλλά και σαν μαμά η ζωή σε Genossenschaft, όπου ο γιος μου παίζει έξω από πέντε ετών χωρίς επιτήρηση και τώρα στα 13 του πηγαίνει μόνος του με τα μέσα όπου θέλει, γνωρίζει όλη τη γειτονιά και όλοι του οι φίλοι ζουν σε κοντινή απόσταση από το σπίτι μας, είναι μεγάλο, μεγάλο πράγμα.
Καθώς εγώ γεννήθηκα και μεγάλωσα στο κέντρο της Αθήνας και βλέπω όλους μου τους φίλους να πηγαινοφέρνουν τα παιδιά τους απο το σχολείο στο φροντιστήριο και στα παιδικά πάρτυ, κατανοώ πόσο τεράστιο προνόμιο είναι να είμαι σε μία πόλη που ο γιος μου είναι αυτόνομος. Εκτός από τις λίμνες, τα βουνά, τις φάρμες και τα πάρκα τα οποία βρίσκονται σε τόσο κοντινές αποστάσεις, απολαμβάνει παράλληλα το σινεμά, το μουσείο ή το θέατρο που ειναι στοιχεία της πόλης.
Τέλος, νομίζω ότι ως χορογράφος εκτίμησα από την πρώτη στιγμή που ήρθα το ότι η πόλη αυτή σέβεται τον ρυθμό σου χωρίς να προσπαθεί να σε παρασύρει ή να σε 'αφήσει πίσω' αν περπατάς πιο αργά από κάποιον άλλο. Συνήθως στις μεγαλουπόλεις παρατηρώ ότι ο ρυθμός είναι πολύ γρήγορος και αν δεν τον ακολουθείς σε έναν δρόμο μεγάλο, κάπως νιώθεις να μένεις πίσω. Στην Ελβετία δεν το νιώθω αυτό. Ο καθένας περπατάει στο δικό του ρυθμό και όλοι σέβονται τον ρυθμό του διπλανού. Αυτό το θαυμάζω και το εκλαμβάνω ως παράγωγο της δημοκρατικής φιλοσοφίας που έχουν οι Ελβετοί, είναι μια πολιτική πράξη δηλαδή, που εκδηλώνεται με ενσώματο τρόπο.
Δυσκολεύτηκες με την γλώσσα/τον διαφορετικό τρόπο ζωής; Δυσκολεύτηκα πολύ τα πρώτα χρόνια. Αφού δεν έμπαινα σε φαρμακείο αν δεν ήμουν σοβαρά άρρωστη ή σε μαγαζί να αγοράσω κάτι αν δεν το είχα τεράστια ανάγκη, από τον φόβο μην με ρωτήσουν κάτι και δεν καταλάβω τι μου λένε. Επίσης, δυσκολεύτηκα με την κοινωνικοποίηση όπως προανέφερα, κυρίως με την διαφορετικότητα στους κωδικούς επικοινωνίας και επαφής.
Πώς θα περιέγραφες την επαγγελματική σου ζωή;
Η επαγγελματική μου ζωή δεν έχει έδρα μονάχα την Ελβετία. Στην Ελλάδα εχω αναπτύξει, τα τελευταία χρόνια, κυρίως μετά το μεταπτυχιακό μου στην Ολλανδία πάνω στην καλλιτεχνική έρευνα, επαφή με έναν κύκλο χορογράφων και ανθρώπων του θεάτρου, του χορού και των εικαστικών τεχνών, που θεωρώ ότι με εντάσσει σε μία μικρή κοινότητα, πράγμα πάρα πολύ σημαντικό για την καλλιτεχνική μου υπόσταση και για τον διάλογο που διατηρώ, που μου είναι πολύτιμος. Εδώ στην Ελβετία, η σχέση μου με την καλλιτεχνική κοινότητα είναι σχεδόν ανύπαρκτη, και προσπαθώ μέσα από μεμονωμένες σχέσεις να καλύψω τα κενά! Σε σχέση με τις διδασκαλίες, τα μαθήματα είναι πιο καλά αμειβόμενα εδώ (βέβαια είναι και αρκετά πιο ακριβή χώρα) και πιστεύω ότι οι ευκαιρίες για παράδοση μαθημάτων, εδώ είτε σε σχολές είτε ως αυτόνομη καλλιτέχνης, είναι μεγαλύτερες, και το κοινό έχει περισσότερη οικονομική ασφάλεια που ειναι σημαντικό. Τόσο οι σχολές όσο και οι ιδιώτες, έχουν μία ηθική οικονομική πρακτική και ένα νοιάξιμο για την σωστή πληρωμή των δασκάλων που προσλαμβάνουν, που στην Ελλάδα είναι πιο δύσκολο δεδομένης της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης, καθώς και άλλων παραγόντων. Απ ́την άλλη, πιστεύω ότι η τόση οικονομική ασφάλεια και ο 'τεχνοκρατικός' τρόπος αντιμετώπισης της τέχνης, έχει και αυτό τα αρνητικά του, με κύριο αντίκτυπο στο ίδιο το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα.
Υπάρχουν διαφορές στις ευκαιρίες που έχει ένας χορογράφος στην Ελλάδα
και την Ελβετία;
Μίλησα ήδη για τον σκληρό ανταγωνισμό, αλλά αυτό νομίζω υπάρχει και στην Ελλάδα και στην Ελβετία και δεν είμαι σε θέση να κρίνω που είναι πιο δύσκολα. Τώρα σε σχέση με τις δομές και την ευκαιρία ανάπτυξης από την στιγμή που κάποιος έχει πάρει ήδη τη δουλειά, νομίζω ότι στην Ελβετία τα πράγματα είναι σαφώς καλύτερα. Αξίζει κανείς να διαβάσει εδώ τις ενδεδειγμένες αμοιβές που έχουν εκδοθεί από το σωματείο για τα επαγγέλματα του ελεύθερου θεάτρου στην Ελβετία, για να καταλάβει την διαφορά. Για τα ελληνικα δεδομένα είναι αδιανόητo. Και μόνο ότι υπάρχει κάτι τέτοιο και μπορεί κανείς να ανατρέξει σε αυτό είναι κάτι που για την Ελλάδα θεωρείται πρωτοποριακό. Τώρα προσωπικά μιλώντας, εγώ δεν έχω βιώσει ιδιαίτερα διαφορετικές ευκαιρίες στις δύο χώρες, αυτό που καταλαβαίνω όμως είναι ότι η σχέση μου με τον 'ενδιάμεσο τόπο', το ότι βρίσκομαι αναμεσά στην Ελβετία και στην Ελλάδα, ακόμα και φαντασιακά, έχει παίξει ρόλο στις ευκαιρίες που μου έχουν δοθεί. Εγώ για να κάνω την καλλιτεχνική μου δουλειά, κάνω κυρίως αιτήσεις σε φεστιβάλ ή αιτήσεις για residencies και σε αυτό το κομμάτι νομίζω ότι η διττή μου ταυτότητα, μου έχει ανοίξει δρόμους με διαφορετικούς τρόπους σε κάθε χώρα.
Ποια τα οφέλη του θεατρικού παιχνιδιού για παιδιά από 0 έως 5 ετών; Θα ξεκινούσα με το πόσο πολύ πιστεύω στην έννοια του μαζί. Και στο πόσο πιστεύω ότι ωφελούνται γονείς και παιδιά από το να κάνουν μία δραστηριότητα μαζί, όπου έχουν τη δυνατότητα να χορέψουν, να γελάσουν, να νιώσουν, να έρθουν σε επαφή ενσώματα, να ακούσουν και να πουν ιστορίες, να δουν άλλους γονείς, και άλλα παιδιά, να συνδεθούν... Στη συνέχεια έρχεται το ότι συνευρίσκονται μαζί στο ίδιο μάθημα παιδιά και γονείς πολλών ηλικιών. Αυτό δημιουργεί μία συνθήκη που δεν είναι συνήθης. Συνήθως, κατατάσσουμε τα παιδιά σύμφωνα με τις δεξιότητες της ηλικίας τους, σε διαφορετικά ηλικιακά γκρούπ. Σε αυτό το μάθημα όμως, δημιουργείται ένας χώρος όπου τα μωρά παρατηρούν τα μεγαλύτερα παιδιά, τα μεγαλύτερα παιδιά μαθαίνουν από τους γονείς ή τους παρατηρούν, και οι γονείς μαθαίνουν από τα παιδιά τους αφού μαζί συνδημιουργούν ενσώματα και λεκτικά. Ακόμα ένα στοιχείο που με έχει απασχολήσει πολύ σε σχέση με αυτό το μάθημα και τα οφέλη του, είναι η έννοια της 'μαγείας' σε ένα μάθημα χορού και θεατρικού παιχνιδιού. Πώς μπορεί να συμβαίνει κάθε φορά κάτι 'μαγικό' σε αυτή την ομάδα ανθρώπων; Αυτό είναι ένα στοίχημα σε κάθε μάθημα.
Πόσο εύκολο είναι για μια γυναίκα με οικογενειακές υποχρεώσεις να ενταχθεί στην ελβετική καλλιτεχνική σκηνή; Ο ρόλος της γυναίκας μαμάς νομίζω κοινωνικά έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον ρόλο της καλλιτέχνιδας γυναίκας. Εμείς δουλεύουμε βράδια, έχουμε υποχρεώσεις εκτός ενός ωραρίου γραφείου, και γενικά οι ώρες και ο τρόπος εργασίας μας είναι πολύ διαφορετικός από τις περισσότερες άλλες δουλειές. Έτσι, το παιδί μου μεγάλωσε όπως πολλά παιδιά καλλιτεχνών μέσα σε πρόβες, σε θέατρα, σε στούντιο χορού, σε κοινότητες καλλιτεχνών. Αυτό νομίζω τον ωφέλησε, έμαθε πράγματα, βαρέθηκε κιόλας, σε κάθε περίπτωση όμως, είδε πώς κάνει κανείς έρευνα, πως κάνει θέατρο, πως μαθαίνει κανείς να πέφτει και να σηκώνεται, πόση πειθαρχία χρειάζεται για να κάνεις αυτή τη δουλειά, και άλλα πολλά. Ο σύντροφός
μου με στήριξε και με στηρίζει με κάθε μέσο οπότε αυτό βοήθησε πολύ πέρα από τις τεράστιες πρακτικές και ψυχολογικές δυσκολίες που αντιμετώπισα ως μάνα, σύντροφος, χορεύτρια, χορογράφος, ξένη...
Έχεις κάποια συμβουλή για όσους ψάχνουν να βρουν δουλειά εδώ;
Από ότι γνωρίζω λίγοι ξένοι καλλιτέχνες επιλέγουν την Ελβετία ως το καλλιτεχνικό τους σπίτι χωρίς να έχουν κάποια σχέση μαζί της. Οπότε σίγουρα δεν θα πρότεινα σε έναν καλλιτέχνη να έρθει να ζήσει στην Ελβετία και ειδικά στη Ζυρίχη αν δεν έχει κάποιον σημαντικό λόγο. Είναι πολύ ακριβή και δεν έχει ιδιαίτερη εκτίμηση στην τέχνη ως επάγγελμα, όπως άλλες χώρες ή πόλεις (πχ. η Βέρνη ή η Βασιλεία ή η γαλλική πλευρά είναι σίγουρα πιο artistic friendly). Πιστεύω ότι χώρες όπως η Γερμανία ή η Γαλλία ή το Βέλγιο ακόμα και σήμερα που τα πράγματα έχουν δυσκολέψει παντού για τις τέχνες, είναι μέρη πιο βιώσιμα για τις παραστατικές τέχνες. Τώρα σαν μια γενικότερη συμβουλή για τους Έλληνες, εμένα με έσωσε ότι ξέρω να κάνω πολλά πράγματα στη δουλειά μου, ενώ εδώ οι άνθρωποι μαθαίνουν να κάνουν συνήθως ένα πράγμα. Επίσης σε κάποια έργα που έχω κάνει στο θέατρο το ότι μπορούσα να λύσω μόνη μου θέματα χωρίς να χρειαστώ και άλλα εργατικά χέρια και αυτό είχε θετικό αντίκτυπο. Τώρα στο να πάρω επιχορήγηση για δικές μου παραγωγές, πολύ φοβάμαι ότι ισχύει το κλισέ ότι εκτός των άλλων παραγόντων, πρέπει να έχεις και προσωπικές διασυνδέσεις...
Πώς φαντάζεσαι το μέλλον σου; Φαντάζομαι να δημιουργώ όλο και πιο πολλούς ελεύθερους τόπους μέσα από διαφορετικούς τρόπους συνύπαρξης, φαντάζομαι να κάνω περιπλανητικούς περιπάτους στο αστικό τοπίο, φαντάζομαι τον Ερμή (τον γιο μου) να ψηλώνει και να μεγαλώνει ελεύθερος, να βρίσκει αυτό που τον συναρπάζει και να το διεκδικεί, φαντάζομαι φίλους, εδώ και στην Ελλάδα, τραπέζια, συζητήσεις,
γέλια, φωτάκια. Φαντάζομαι να κατοικώ τον δημόσιο χώρο με φαντασία, φαντάζομαι να κινούμαι από τα κόκκαλα και όχι από τους μυς, φαντάζομαι το άγγιγμα του Βαγγέλη (του συντρόφου μου) μέσα στον χρόνο...
Ελπίζω.
Comments